توپ لاستیکی اثر صادق چوبک

توپ لاستیکی

نمایش در یک پرده

آدمهای نمایش

میرزا محمد خان دالکی وزیر کشور

مهتاب زن دوم او

سرتیپ مهدیخان ژوبین نژاد داماد دالکی

پوران دختر دالکی از زن اول

فرهاد میرزا پینکی مدیرکل وزارت پیشه و هنر شوهر پوران

اسدالله خان سوسو سرهنگ شهربانی برادر مهتاب

خسرو پسر دالکی از زن اول، شاگرد حقوق

ننه خدمتکار

حمزه پاسبان

سن : سالن خانه میرزا محمد خان دالکی وزیر کشور تهران ساعت ده بامداد یک روز اردیبهشت ماه.

.

اتاق بزرگی است با دیوار و سقف گچی سبز رنگ. حاشیه دور سقف طلائی است. یک جار بزرگ بلور تراش با شمع های الکتریکی از سقف آویزان است. زیر پنجره پهن دیواری سوی بغل رادیو یک تلفن گذاشته. نور آفتاب از این پنجره تو اتاق می‌تابد. سوک دیوار چپ و دیوار عقب عسلی گردی است که رو آن گلدان میناکاری بزرگی است که رویش نقش و نگار چینی دارد. توی این گلدان یک دسته گل میخک و لاله کاغذی که بسیار بد درست شده و رو آنها گرد گرفته گذاشته شده. رو دیوار عقب، سوی چپ دری است که باتاق خواب دالکی باز می‌شود و رویش پرده مخمل سرخ افتاده. دست راست این در، میان دیوار عقب، گچ بری نمای یک بخاری ساده که هنری در ساختن آن بکار نرفته دیده میشود. روی طاقچه بخاری یک شال ترمه پهن است و روی آن یک آئینه، گذاشته شده. این طرف و آن طرف آئینه، کمی‌پائین, رو دیوار، دو تا قاب خامه دوزی بد ساخت که با پیله ابریشم و مروارید بدلی روی مخمل سیاه دوخته شده آویزان است. سوی راست بخاری دری است که باتاق ناهارخوری باز میشود و رویش پرده مخمل آویزان است. دست راست در، تو سوک دیوار عقب و دیوار دست راست باز یک عسلی دیگر است که گلدان و دسته گل کاغذی قرینه سوک دیوار چپ روی آن جا دارد. میان دیوار راست دری است که به راهرو و اتاقهای دیگر و بیرون باز میشود. روی این در هم پرده مخمل آویزان است. بالای این در عکس بزرگی دیده میشود. و این عکس تنها زینت دیوار دست راست است.

میان اتاق میزگرد بزرگی است که روی آن رومیزی نرمه لاکی خوشرنگی پهن است. جلوی بخاری نیمکت بزرگی است که روه اش مخمل گلدار لهستانی پشت گلی است. دورادور میز شش صندلی از سر نیمکت چیده شده. کف اتاق یک تخته فرش کرمانی عالی پهن است. دو تا بخاری نفتی دستی دست راست و دست چپ اتاق میسوزد.

هنگامی‌که پرده پس میرود دالکی تنها روی نیمکت جلو بخاری نشسته و دستهایش را زیر پیشانیش روی میز گذاشته و خوابیده و سر طاسش بحالت درد و غم براست و بچپ تکان میخورد. گویی از دندان درد یا سر درد رنج میبرد. پس از لحظه ای بناگهان، پنداری سوزنی به تنش فرو رفته، با وحشت از جایش بلند می‌شود و با ترس به عکس بالای در دست راست نگاه میکند. سپس وحشت زده نگاهش را از روی عکس برمی‌گرداند و مات مانند اینکه چیز ترس آوری در خاطرش می‌گذرد به تماشاچی ها نگاه میکند.

دالکی مردی است پنجاه ساله با قد کوتاه و صورت سرخ براق گوشتالود و چانه کوچک شلغمی‌که رو غبغبش چسبیده و چشمان ریز تخمه کدویی و ابروهای کوتاه بالا جسته و تابتایش مانند این است که همیشه تو قیافه اش عبارت “نه. نمیشه” خشک شده. بینیش عقابی و شکمش گنده است. لباسش منحصر است بیک رب دوشامبر برگ نخودی که سر دست ها و یقه اش مخمل قهوه ای کار گذارده اند، قیافه اش در این هنگام چنان وحشت آور است که گویی دارد فرود آمدن سقف را رو سر خودش مشاهده می‌کند. نگاه تند و کوتاهی بدر دست راست می‌اندازد و سپس به چالاکئی که از سن و سالش دور است می‌دود طرف پنجره دست چپ و بیرون سرک می‌کشد و دوباره برمی‌گردد و مودب و دست بسینه زیر عکس می‌ایستد.

دالکی: دست به سینه مودب زیر عکس ایستاده، نیم رخش پیداست قربان به خاک پای مبارک قسم که غلام خانه زاد تاکنون کوچکترین خلاف و تقصیری را مرتکب نشده ام. فرزندان خودم را با دستم کفن کرده باشم اگر در این دوازده سال ثانیه ای از راه چاکری و غلامی‌منحرف شده باشم. خاکسار بی مقدار همواره کوشیده است که منویات مبارک را نصب العین قرار داده و آنچه را که ذات مبارک اراده فرمایند اجرا نماید. به انبیا و اولیا و هفتاد و دو تن شهید دشت کربلا قسم که این بنده کمترین در هیچکاری که زیانش متوجه وجود مبارک باشد دخالت نداشته است. به زن و فرزندان صغیر غلام ترحم فرمائید خیلی چاپلوس و خاکسار غلام تسلیم صرفم. هر چه بفرمائید اطاعت می‌کنم. {در این هنگام مهتاب زن دالکی از در دست راست با شتاب می‌آید تو اتاق و مثل اینکه پی کسی می‌گردد به اطراف اتاق نگاه میکند. او زنی است سی دو سه ساله که هنوز خوشگلی خودش را دارد. اما قشنگیش کمتر از آن است که خودش خیال میکند. اسباب صورتش قشنگ است. هنوز چشمان میشی گیرنده اش دهن اهلش را آب می‌اندازد. قدش از شوهرش بلندتر است. خیلی خوب و با دقت لباس پوشیده و بزک کرده و سر ش را درست کرده، اندامش نرم و نازک و ظریف است. دالکی دستهایش را می‌اندازد پائین ولی نمی‌خواهد چیزی از او پنهان کند. زیر زبانی و با یأس، کو، اکبره پیدایش نشد؟

مهتاب: عصبانی و با صدای بلند نه! معلوم نیس کدوم گوری رفته. تو خونه اش نبوده. زنش گفته همون دیشب رفته از گل واسیه باباش دوا ببره. آیا راس آیا دروغ. کسی چه میدونه. اینا یه روده راس تود لشون نیس.

دالکی: من اصلا میدونستم زیر کاسه یه نیم کاسیه. این پدر سوخته یه هفته بودش پاش کرده بود تو یه کفش و مرخصی میخواس، تو خودت میدیدی دیگه که چه جوری هول بود. از روی بیچارگی دستش را دراز میکند به سوی مهتاب مهتاب جون حالا چکار بکنم؟ تو یه چیزی بگو. منکه دارم دیوونه میشم.

مهتاب: نمیدونم والله. آژانه هنوز در کوچس. میگه با اکبره کار دارم. اما اکبر چی؟ اگه با اکبره کار داشت وختیکه ننه بش گفته بود اکبره امشب نمیاد میباس بره. دیگه چرا نباس در کوچه روول نکنه. هی راه میره هی تو باغ سر میکشه. ننه رو فرستادم پرسیده اگه چیزی هس بگید به خانم بگم. آژانه گفته به خانم عرضی ندارم. اونوخت بازم چند بار احوال شما را گرفته. گفته آقا خونس؟

دالکی : از ترس دل تو دلش نیست ببینم دیشب تا کی در خونه بود؟

مهتاب : من خودم که تا ساعت ده بیدار بودم و دیدمش راه می‌رفت. بعدش نمیدونم. لابد تا صب بوده. من که دیشب خواب به چشمام نرفت. سر مهمین جوری گیج میره.

دالکی: آخه جانم چرا همون دیشب بمن خبر ندادی که فکری بکنم؟

مهتاب: مگه بیکار بودم، بیخودی کک بندازم تو شلوارت که چی؟ مثلا اگر دیشب می‌گفتم چکار می‌کردی؟ فرار میکردی؟ مگه راه فرارم سراغ داری؟ بیحوصله حرفا میزنی.

دالکی: وحشت زده یواش حرف بزن جونی. راه فرار چی؟ کی میخواد فرار کنه؟ میگم یعنی اگه دیشب می‌گفتی شاید تحقیق بیشتری می‌کردیم. بالاخره تلفنی، چیزی.

مهتاب : من چه میدونسم، به خیالم راس راسکی با اکبره کار داره. بعد صب سحر ننه دیده بودش بازم جلو خونه راه می‌رفته. نگو تا صبح همونجا بوده. آه. آدم از این جور زندگی دلش بهم میخوره.

دالکی: بی حوصله خب، حالا کی اینجاس؟

مهتاب: بی علاقه ننه ، هس و آشپز که دارن تهیه چلوکباب ناهار رو میبینن.

دالکی: با دریغ کاشکی مهمون نداشتیم. دیدی چجور آبروم رفت و دشمن شاد شدم؟

مهتاب: با سستی و مغلوبیت خودش را پرت میکند روی صندلی دست راست بغل نیمکت خدایا اگه تو رو ببرنت من چکار کنم؟ چجوری دیگه سرمو پیش سر و همسر بلند کنم؟ بچه ها را چکارشون کنم؟ چقده بت ازو التماس کردم مواظب کارت باش و یه وخت نکنه یه کاری دس خودت بدی.

دالکی: بهمون قرآنی که بسینه محمد نازل شده که اگر من تا حالا کوچک ترین خیال خیانتی در دلم گذشته باشه. من یه امضارو با هزار ترس و لرز و مته بخشخاش گذوشتن می‌کردم. آخه چطور یک همچو بد ذات ولدالزنائی پیدا میشه که به ولینعمت و خدای خودش خیانت کنه؟

مهتاب: باشک ، آدم که پیغمبر نیس؛ یه وخت دیدی از دس آدم در رفت. آدم که خودش نمیخواد.

مثل اینکه بخواهد حرف بکشد. خوب فکر کن ممی‌جون تو اینهفته کجا رفتی؟ چه گفتی؟ چکار کردی؟ با کی ها بودی؟

دالکی: چشمانش را به زمین می‌دوزد و فکر می‌کند نه. خدا خودش شاهده نه. هیچ خطائی ازم سر نزده. هر چی فکر میکنم چیزی بنظرم نمیاد. به مرگ بچه هام هیچ نبوده هیچی نگفتم. هیچ جای نابابی نرفتم.

مهتاب : مثل اینکه بخواهد به حافظه او کمک کند توجشن اون سفارت خونه که اون شب مهمون بودی چیزی از دهنت در نرفته؟ آدم نابابی پهلوت نبوده؟ وختیکه اومدی که کلت گرم بود. میگم یعنی تو مستی چیزی از دهنت نپریده باشه که کسی شنفته باشه.

دالکی: چشمانش از وحشت باز میشود. چند بار تفش را قورت میدهد نه. هیچ چیز بدین گفتم. همش از ترقیات روزافزون کشور گفتم. یکه می‌خورد و حرفش را می‌گرداند یعنی چیز بدی وجود نداره که آدم ازش حرف بزنه. مثلا تو خیال میکنی امروز روی تمام کره زمین بگردی مملکتی به خوبی و فراوانی نعمت و نظم و امنیت ایرون پیدا میشه؟ مگه اروپا غیر از راه آهن و خیابان های آسفالت و ساختمانهای عالی چیز دیگه ای هم داره؟ تو خیال میکنی هیچ جای دنیا امنیت این کشور را داره؟ میدونی چقدر دزد و آدمکش تو فرنگ خوابیده؟ با صدای رجزخوان و حماسه سرا بکوری چشم دشمن، ما همه اینها را تحت سرپرستی قاعد عظیم الشان خودمان داریم. تا کور شود هر آنکه نتواند دید.

مهتاب : مثلا در همین جور حرفها هم آدم باید زیر و روی کار را طوری بپاد که کسی خیال بدی نتونه بکنه. بهمین حرفا هم خیلی میشه دسک و دمبک گذاشت. آدم باید خیلی دس به عصا راه بره. حالا اصلا چرا عاقل کند کاری که بار آرد پشیمانی؟

دالکی: از حرفش پشیمان شده. با چاپلوسی جونی من اینارو پیش تو میگم. بیرو نکه من از وختی که میرم تا میام خونه هم شده کلمه با کسی حرف نمیزنم. آتشی می‌شود اصلا کو وقت؟ کو فرصت؟ مگه کلمو داغ کردن؟

مهتاب: میدونم، اما آدم وختیکه کلش گرم شد دیگه زبونش دس خودش نیس. حرف از دهن آدم میپره. و آدم خودش ملتفت نیس چی میگه.

دالکی : ناگهان گویی چیز تازه ئی به نظرش آمده خیره و پرمعنی به صورت زنش نگاه میکند. چهره اش بیم خورده است و به زحمت نفس میکشد، با سبزی پاک کنی و چاپلوسی ، مهتاب جون میخوام یه چیزی ازت بپرسم. توخودت می‌دونی که من چقده تو رو دوست دارم. حالا هم اگه منو بگیرن ببرن هر چه دارم مال توه. ملک ورامین مال توه. تو همونوختاشم اگه دس منو می‌گرفتی از خونه بیرون می‌کردی من میبایس خودم و رختای تنم از خونه برم. من از خودم هیچ چیز نداشتم و هنوزم ندارم. از وختیکه تو ا ومدی تو خونیه من، خونیه من روشن شده. من مادر خسرو رو واسیه خاطر تو طلاقش دادم. ممکنه من رو امروز بگیرن ببرن و بیندازند توهلفدونی تا استخونام بپوسه. اما من تسلیمم. افتخار می‌کنم. لابد خلافی ازم سر زده. اما به قرآن نمی‌دونم چیه. به مرگ بچه هام نمی‌دونم چیه. شاید دشمن برام پاپوش دوخته باشه. حالا می‌خوام از تو بپرسم با دودلی و بگم و نگم ، تو چیزی می‌دونی؟ خبری داری؟ مثه اینکه تو یه چیزای میدونی نمیخوای بمن بگی. من شوورتم. هر چی میدونی بگو گاسم راهی پیش پام بذاره.

مهتاب: تلخ و گرفته ، چه خبری؟ از کجا خبر دارم؟ چی هس که من بدونم؟ مگه از خودت شک داری؟ پناه بر خدا.

دالکی: چاخان و خرد شده ، نه جونی! میگم گفتی وختی از جشن سفارت خونه اومدم کلم گرم بود، چیزی از زبونم پریده؟ چی گفتم؟ تو خواب حرفی زدم؟ تو چیزی از زبونم شنیدی؟

مهتاب: دلخور و خشمگین ، اومدیم تو هم چیزی گفته باشی من میرم به کسی میگم؟ این مزد دسمه؟ مرده شورا ین دسه بی نمک منو ببره.

دالکی: تو حرفش میدود نه جونی. چرا برزخ میشی؟ میگم یه وخت چیزی از دهنت بیرون نپریده باشه حرفی زده باشی مردم شنفته باشن. تو که میدونی دیوار موش داره و موش گوش داره.

مهتاب: بیزار آفرین! قربون همون لب و دهنت. اینم مزد دسم. دیگه چی؟ من شش ساله تو خونیه تو دو تا شکم برات زائیدم، خوبت دیدم، بدت دیدم، حالا این حرفا بم میزنی؟ اونوخت که وزیر نبودی خیلی از حالات بهتر بودی. اونوخت اقلا دلی داشتی. حالا یک کلمه حرف حسابی از دهنت در نمیاد. آتشی میشود چی بود که بگم؟ من که هیچ از کارای تو سر درنمیارم. تو خودت آنقدر آب زیرکاهی که نمیذاری کسی از کارت سر دربیاره. تو تموم کاغذای اداریتو از من پنهون می‌کنی. از کارای بیرونت یک کلمه به من چیزی نمیگی. من شش ساله زن تو شدم یک کلمه حرف سر راس که آدم چیزی ازش بفهمه از دهنت نشنفتم یه دفتر یادداشت از ترس من تو جیبت نمیذاری. همش رو قوطی سیگارت یه چیزای رمزی مینویسی. ازتم که میپرسم، میگی نمره پرونده و کاغذ اداریه. خدا خودش میدونه اینا چی هستن که مینویسی. خدا بدور! مثل اینکه سر تا ته خونیه ما جاسوس ریخته. صدایش را میآورد پائین نه! بگو ببینم میخوام بدونم تو چی داشتی که من بکسی بگم؟ من به مرگ بچه هام حرف روزونمو برای خاطر تو که وزیری به مردم نمیزنم. اصلا از وختی که تو وزیر شدی من حرف از یادم رفته. حالا میام حرفای تو رو ببرم به دیگران بزنم؟

دالکی: آرام و محتاط. کتک خورده ، اینهائی رو که من رو قوطی سیگارم یادداشت میکنم چیز بدی نیسن. والله کار ادارین. میخوام تواداره یادم بیاد. من نگفتم که تو حرف منو بکسی میگی. بی آنکه به حرف خودش اعتقاد داشته باشد زن آدم که جاسوس آدم نمیشه. میگم یه وخت ها که میری خونتون، یا داداشت اسدالله خان میاد اینجا. چیزی از دهنت نپریده باشه. اسدالله خان خیلی آدم خوبیه. دیدی که منم بش خیلی کمک کردم. اگه من نبودم حالا حالاها تو نایب اولیش میموند. اما آدم وختی که میخواد چیزی بگه، جلو برادرشم که باشه نباید احتیاط رو از دست بده.

مهتاب: رو صندلیش راست می‌نشیند. با جوش ، آخه مثلا چی؟ مگه از خود شک داری مرد؟ قباحت داره. سنی ازت گذشته. وزیر یه مملکتی هستی، تو دیگه نباس این حرفا رو بزنی با دق دلیها! حالا می‌فهمم. توم تمام این شش سال خیال میکردی من جاسوس تو هسم مثل اینکه بخواهد تلافی حرفهای او را سرش در بیاورد توا گه راس میگی و اینقده دس به عصا راه میری برو جلو این خسرو پسرتو بگیر که هزار جور کتابای عجیت و غریب میخونه. اونه که با هزار آدم ناباب راه میره. منکه از این حرفا سر در نمیارم. همین چند روز پیش فرهاد میرزا میگفت خسرو خان خیلی بی احتیاطی میکنه. یه حرفای میزنه که نباید بزنه. سرش رو تنش سنگینی میکنه.

دالکی: دستپاچه ، فرهاد چی میگفت؟ خسرو چه کار کرده؟ راسی خسرو کجاس؟

مهتاب: با بی اعتنائی من چمیدونم. بمن که نمیگه. مثه اینکه از دماغ شیر افتاده. صب زود پاشد رختاش تنش کرد رفت بیرون. مگه میشه باهاش حرف زد؟ کلش خشکه. هنوز یک کلمه نگفتی تو دل آدم وا سرنگ میره. هر چه باشه بچیه شووره دیگه. جون بجونش کنی به آدم صاف نمیشه. بابا جون یکی نیس بگه کتاب خوندن که اینهمه فیس و افاده نداره.

دالکی: کنجکاو چه کتابی؟ این حرفا چیه می‌زنی؟

مهتاب: گزنده و با شماتت ، گفتم که من از کاراش سر در نمیارم. اینم که میگم، فرهاد جلو پوران خواهرشم میگفت، نه بگی من از خودم درآوردم، میگفت خسروخان داره روسی میخونه. من نمیدونم او از کجا فهمیده، آیا راس، آیا دروغ. منکه سرم تو حساب نیس.

دالکی: مثل اینکه بخواهد گریه کند صورتش تو هم می‌رود. دستهایش را جلو دراز می‌کند. با التماس ، شما را به خدا مهتاب، به خسرو رحم کنین. این حرفا رو نزنین من اگه بفهمم خسرو روسی میخونه خودم هر دو تا چشماشو با دس خودم درمیارم. یکهو حرفش را عوض میکند امروز فرهادم نهار میاد اینجا؟

مهتاب: گرفته. بزمین نگاه میکند آره.

دالکی: دیگه کیا میان؟

مهتاب: بی حوصله چمیدونم: همونای که همیشه میان.

دالکی: آرام و کمی‌جدی ، حالا دیدی باز کج خلقی می‌کنی. آدم در خونش آژان گرفته باشه و بخوان بگیرندش تو خونش هم این الم شنگه ها بپا باشه. آه سنگینی میکشید اگه رفتم اونوخت قدرم رو میدونین. هنوز نمیدونین چه خبره.

مهتاب: خوبه خوبه این حرفا رو نزن آدم یجوریش میشه. حالا از کجا که آژان بتو کار داشته باشه، شاید راس بگه با اکبر کار داشته باشه. من نمیدونم این چه فکریه که بسر تو افتاده.

دالکی: با اطمینان ، پس بکی کار داره؟ کی اینجا هس؟ مگه نه خودت میگی هی احوال منو از ننه گرفته. از اون گذشته آژانی که بقول خودتون از سرشب تا حالا دم خونیه یه وزیر کشیک میده چکاری میتونه داشته باشه؟ سگ کیه که پیش خود یه همچو کاری بکنه. اینو بش میگن تحت نظر. حالا فهمیدی؟ من تحت نظرم. سخت خود باخته دیدی چطور روزگارم سیاه شد؟

مهتاب: جدی، مثل اینکه واقعا این سوالی که می‌کند برایش معمائی است ، ببینم مگه شهربانی زیر دس شما نیس؟ مثه اینکه شهربانی یه وخت زیر دست وزارت کشور بود.

دالکی: دندان رو حرف میگذارد چرا، هست. اما تشکیلات آن سواست. مگه چطور؟ با تشویش و بدگمانی ، چرا اینو میپرسی؟

مهتاب: هیچی، گفتم اگه شهربانی زیر دس وزارت خونیه توس. زودی برئیس شهربانی تلفن کن ازش ته و تو کارو دربیار.

دالکی: وارفته ، ای بابا تو را هم اینقدها ساده خیال نمیکردم. سرش را میاورد نزدیک مهتاب افسوس که نمیتونم صاف و سرراس باهات حرف بزنم. درسه که زنمی‌و شش ساله روی یه بالین خوابیدیم؛ اما نمیتونم دلم رو پیشت واز کنم. افسوسه که آدم نتونه با زنش حرفشو بزنه.

مهتاب : خیلی نگران ، ممی‌جون: مرگ من حرف بزن. لابد یه چیزی هسش که نمیخوای به من بگی. آخه چرا نمیتونی با من صاف و سرراس حرف بزنی؟ مرگ پرویز من به کسی نمیگم. تو چرا بدگمونی و همیشه حرفاتو از من پنهون میکنی؟

دالکی: مایوس ، فایده نداره ، قیافه اش درست بر خلاف آنچه را که میگوید نشان می‌دهد من از تو خاطرم جمعه. من هیچی از تو پنهون نمیکنم. شهربانی جداس، وزارت کشور جداس. اما هر دو با هم همکاری میکنند. حرف تو حرف میاورد نگفتی امروز کیا میان اینجا نهار.

مهتاب: با سر دل سیری مگه نگفتم؟ سرتیپ میاد پروانه و فرهاد و پوران. گفتم داداشم اسدالله خانم بیادش. اگر خسروخانم برگرده اونم هست. همین.

دالکی: خوبه که همشون قوم خویش اند. چه خوب شد که فرج الله خان و زنش رو نگفتیم. دیدی چطور آبروم رفت؟

مهتاب: خیراندیش ، من میگم حالا که نمیخوای برئیس شهربانی تلفن کنی، خوبه به سرتیپ تلفن کنی. شاید اون بدونه. اونا قشونین و زودتر خبردار میشن. شاید بشه ته توی کاررو در آورد. آخه هر چی باشد دومادته.

دالکی: مایوس فایده نداره. هیشکی نمیتونه کاری بکنه. اگه سرتیپ بفهمه شاید بدترم بشه که بهتر نشه.

مهتاب: با دلداری و اندرز آدم خوب نیس اینقده بدبین باشه. سرتیپ مهدیخان دومادتوه. یازده ساله دختر تو پروانه خانم زنشه. با هم یک جون دوق البید. شما که دیگه از هم رو درواسی ندارین. چه ضرر داره بش تلفن بزنی و ازش بپرسی؟ اگه میدونی که میدونه. اگر نمیدونم بشم که نگی یه ساعت دیگه خودش میاد اینجا میفهمه. بگو بش شاید چاره ای بکنه.

دالکی: امیدوار ولی دودل در حالیکه از لای صندلیهای دست چپ بطرف تلفن میرود ، خیلی خوب. هر چه باداباد. هر چه تو بگی میکنم.

گوشی تلفن را برمیدارد و نمره میگرد اما از دستپاچگی اشتباه میگیرد. آلو! آلو! نخیر خانم ببخشید. عوضیه.

گوشی را میگذارد. عاجز بیا مهتاب نمره رو بگیر من حرف بزنم. اصلا نمیدونم چم هست. تمام بدنم میلرزه.

مهتاب : با دلسوزی و ترحم پیش میرود و نمره را با دقت میگیرد. خیلی جدی و با اخم کنجکاوانه ، آلو! حمدالله توئی؟ تیسمار تشریف دارن؟ بگو خود تیمسار صحبت کنن گوشی را میدهد به دالکی که او هم آنرا قرص می‌چسبد و به گوشش میگذارد و سرش را روی آن خم میکند، مهتاب پهلوی او ایستاده.

دالکی: آلو! مهتی توئی؟ سلام، قربون تو با خنده قباسوختگی ، چرا دیر کردی؟ زود کجا بود؟ پاشو بیا دیگه. نه هنوز کسی نیومده. اما میخوام تو زودتر بیای. ده و نیمه. تا تو برسی میشه یازده لبهایش تو گوشی می‌خندد اما صورت همانطور قابل ترحم و واخورده است نه تو بمیری، هیچ خبری نشده. یک کار کوچکیت داشتم. نه جون تو همه خوبن. صورتت رو اینجا بتراش. بگو پروانه و بچه ها هم بعد بیا نشون. همین حالا میای دیگه؟ قربون تو؟ گوشی را میگذارد.

مهتاب : کمی‌تند پس چرا بش نگفتی؟

دالکی: با دلداری آخه جونی تو تلفن که جای این جور حرفا نیس. حالا میادش اینجا. میرود بطرف یکی از صندلیهای دست چپ و خودش را باز هوار دررفتگی می‌اندازد روی آن… مهتاب هم بدنبالش راه میافتد و رو برویش میایستد.

مهتاب: راس میگی. چقده گیجم.

دالکی : گمونم یه بوئی برده. از حرف زدنش معلوم بود که یه چیزی میدونه. هی میپرسید، چه خبره؟ اتفاقی افتاده؟ خبری شده؟

مهتاب: با تردید و شک نه. خیال می‌کنی. گاسم تلفن تو ناراحتش کرده بود که هی اصرارش میکردی بیاد اینجا. گفت زودی میادش دیگه؟

دالکی: آره ناگهان نیم خیز میشود تو خودت با آژانه روبرو نشدی؟

مهتاب: هیچ معنی داره؟ ننه رفته دم در، او گفته اکبره کجاس؟ ننه گفته اکبر مرخصی گرفته رفته. بعد آژانه پرسیده آقا هستن؟ گفته بله. گفته بیدار شدن؟ ننه گفته بله. بعد آژانه رفته اونطرف زیر چنار پای خیابون وایساده. بعد که ننه اومد بمن گفت، من یواشکی رفتم تو باغ پشت کاج بزرگه وایسادم، دیدم آژانه باز اومد دم در گردن کشید و ازلای نرده تو باغ نگاه کرد. بعد دوباره رفتش اونطرف خیابان وایساد. اما او منو ندید.

دالکی: دستهایش را بلند میکند خدایا به تو پناه می‌برم. به بچه های من رحم کن.

مهتاب: ممی‌جون غصه نخور. خدا بزرگه. سر بیگناه پای دار میره سر دار نمیره. تو که ازخودت خاطرت جمعه. من بالای تو قسم میخورم. تو همیشه مثه بره بی آزار بودی.

دالکی: عاصی ، این حرفا دروغه، تا حالا هزار تا سر بیگناه بالای دار رفته. این ضرب المثل ها برای دلخوشی احمقا خوبه. خودم خوبه چند تا شونو دیده باشم؟ افسوس که نمیتونم حرف بزنم. وختی آدم نتونه حرف بزنه، زبون چه فایده داره تو دهن آدم لق لق بزنه؟ فرق آدمی‌که حق حرف زدن نداشته باشه با خر و گاو چیه؟ اونام زبون دارن اما نمیتونن حرف بزنن. مردشور این زندگی رو ببرن. تموم عمرم یه قلپ آب خوش از گلوم پائین نرفت.

مهتاب: ممی‌جون جوش نزن. تو که هیچوقت عصبانی نبودی. به نظر من همینجور حرفارم نباس زد. این حرفا بو می‌ده. تو که از من فهمیده تری. چرا میگی مرده شور این زندگی رو ببرن؟ خیلیم زندگی خوبیه. بیخودی خودتو ناراحت میکنی.

دالکی: آرام ، راس میگی. غلط کردم. اما من همیش دلم از این میسوزه که اگه من برم شما کسی رو ندارین ازتون توجه کنه. خسرو که بچه مدرسه اس. تو هم که کاری ازت ساخته نیس. می‌ترسم بچه هام تلف بشن. کمی‌مکث میکند میون اینهمه گرگ.

مهتاب: با تعجب کدوم گرگ؟

دالکی: جدی و حق بجانب کدوم گرگ؟ شما خیال می‌کردین زندگی به همین راحتی بود که من براتون فراهم کرده بودم؟ همین یک لقمه نونی که من تواین خونه می‌آوردم از دس صد نفر گشنه دیگر قاپ می‌زدم. خیال کردی همین چند پارچه آبادی بیخودی فراهم شده؟ خشمگین همین حالاس که هر یک تکه اش دس یک نفر میافته و مثه جگر زلیخا از هم پاشیده میشه ومن باید توهلفدونی سگ کش بشم. صدایش را آهسته میاورد پائین ببینم! جواهراتو قایم کردی؟ ببین، ممکنه برای تفتیش اینجا بیان. مبادا چیزی بروز بدی. بروز دادن همون و سر کوچه نشستن و گدائی کردن همون. تا تنکیه پاتم میبرن. ببینم، همونجا که خودم گفتم چالشون کردی؟

مهتاب: مطیع آره.

دالکی: آرام می‌شود این برای روز مباداتون. برای جهاز دخترت دس بشون نمی‌زنی. زمانه زیر و رو داره. به گریه میافتد اما خودداری می‌کند اینو از من داشته باش به دو گل چشماتم اعتماد نکن. در این هنگام چشمانش گرد می‌شود و به قالی کف اتاق خیره می‌ماند گوئی چیزتازه ای یادش آمده لحظه ای ساکت می‌ماند و ترس تازه ای توصورتش وول می‌زند. مهتاب حالت او را درمی‌یابد ، شاید موضوع آن مناقصه اس؟

مهتاب: دستپاچه کدوم مناقصه؟

دالکی: تو خودش است همون مناقصه … همون…

مهتاب: هول خورده آخه حرف بزن. پس یه چیزی هس.

دالکی: گوئی تو خواب حرف میزند آخه اون مال خیلی وخته. گذشته ازین خیلیای دیگه هم توش لفت ولیس داشتن که به من از همشون کمتر رسید. من بدبخت دلال مظلمه شدم. حتی…

مهتاب: حتی چی؟

دالکی: غلط کردم. حتی هیچ.

مهتاب: آرام پس یه چیزی هس. معلوم میشه بی احتیاطی کردی و کاری دس خودت دادی…

در این هنگام سرتیپ زوبین نژاد در رخت سرتیپی از در دست راست می‌آید تو. او مردی است همسن و سال دالکی، اما بلند قد و آبله رو و با چهره تاسیده، ترش متفرعن بر ما مگوزید. خیلی شق و رق راه می‌رود. حرفهایش تماما کوتاه و بریده است. و همیشه رو کلماتی که ازدهنش بیرون می‌آید سنگینی می‌دهد. و رو غبغبش فشار میآورد. تو اتاق که می‌آید از وضع ساکت و سوت و کور دالکی و مهتاب یکه میخورد. اما بروی خویش نمی‌آورد. دالکی جلو پاش پا می‌شود سرتیپ پیش می‌رود و یکدست به دالکی و دست دیگرش را به مهتاب میدهد.

ژوبین نژاد: سلام ممد! چطوری؟ مهتاب جون خوبی؟ بچه ها خوبن؟

مهتاب: شق و رق می‌ایستد و پستانهایش را پیش می‌دهد. با ناز ای! چه حالی چه احوالی.

دالکی: تو حرف مهتاب می‌دود الحمدالله همه مون خوبیم. بچه هات خوبن؟ پروانه خوبه؟ بشین. ژوبین نژاد با تردید و پرسش به زن و شوهر نگاه میکند. آنها هر دو توروش می‌خندند.

ژوبین نژاد: رویش را می‌کند بمهتاب ، ممد تو ملتفت هستی که مهتاب روزبروز تو دل بروتر می‌شه. بی انصاف مثه قالیچه کاشی میمونه هر چه پا میخوره بیشتر رو میاد. قاقاه می‌خندد

مهتاب: به خودش میگیرد ، خوبه دیگه. سرتیپ همش مسخره میکنه. شما دیگه چی میگین! پروانه خانم ماشاالله مثل یه تیکه ماه میمونه، واه! واه! از دس این مردا که همیشه چش و دلشون میدوه.

ژوبین نژاد: با خوش خلقی به مهتاب،  تو، تو این هفته هفتصد تومن منو گزیدی. باشه تا تلافیشو سرت در بیارم. امروز دیگه روز سهراب کشی منه. هر چه پول داری باید بیاری میدون با خنده و چشمک ما جواهرم گرو ور میداریم ها. میدونی که؟

مهتاب: با قیافه خیلی عادی. مصیبت را فراموش میکند اوا! پروانه خانم رو که هزار تومن منوبرده نمیگین؟ این پای اون در. غم خود را فراموش میکند ، بخدا من دیروز باختم. دروغش آشکار است تازه شما هر چه ببازین باز از من بردین.

ژوبین نژاد: بلند می‌خندد و می‌نشیند. دالکی هم می‌نشیند ممد این مهتاب یک شانسی داره که عجیبه. پریشب من فول آس داشتم. مهتاب رفت پای رنگ و عجیب اینه که رنگو آورد. اونم با دو ورق! فکرشو بکن. هیچ همچه چیزی میشه؟ نگاهی پرمعنی به مهتاب می‌اندازد خیلی نقل داری. بنظرم امروز خیال داری ها؟ فرهاد و اسدالله خانم هم که میانشون؟ فرج الله خان چطور؟

مهتاب : نه. فرج الله خان واسش از رشت مهمون رسیده و پروین داره از قوم خویشای دسه دیزیش پذیرائی میکنه. خیلی پکره.

دالکی: می‌خواهد زیر پای مهتاب را بروبد ، مهتاب جون یچیزی نمیاری مهتی بخوره؟ میوه داریم بیار. یه چای تازه دمم درس کنی منم بدم نمیاد. مهتاب در می‌یابد و با دلخوری بیرون می‌رود. هنوز دم در نرسیده

ژوبین نژاد: مهتاب جون دستور بده ظهری چلوکبابو دس دس بیارن سر سفره. نه مثل همیشه که تا آدم میاد ببینه چه خبره تمام کبابها مثه چرم سفت میشه و برنجش یخ میزنه. مهتاب بیرون می‌رود.

سپس چهره پرسش آمیز خود را به صورت دالکی می‌اندازد و با همین نگاه می‌پرسد “چکارداشتی؟” و با چشم راست چشمکی به دالکی میزند.

دالکی: مأیوس بنظرم کار من ساختس.

ژوبین نژاد: مات و متعجب یعنی چه؟

دالکی : نمیدونم چیه که از دیشب تا حالا یه پاسبان در خونیه من گذوشتن. تا حالا چند بار سراغ منو گرفته. اما ظاهرا میگه با اکبره نوکر من کار داره. نه میگه چکار داره نه در خونه رو ول میکنه.

ژوبین نژاد: اکبره نرفته ببینه چی میگه؟

دالکی: آخه اکبره هم از دیشب رفته مرخصی. دو سه روزی برنمی‌گرده. بنظرم اینم مخصوصا فرسادنش. این هیچوقت مرخصی نمی‌رفت.

ژوبین نژاد: با شگفتی آخه که چی؟ اگه خدای نخواسه با شما کاری داشته باشن چرا باید نوکر شما را دورش کنن؟

دالکی: جویده جویده آخه مهتاب میگه به خود اکبره هم اونقدها اعتباری نیست. آدم مرموزیه. خودش را تبرئه می‌کند نمیدونم والله. منکه عقلم به جائی قد نمیده.

ژوبین نژاد: متفکر و کنجکاو ، من نمی‌فهمم. آخه چرا؟

دالکی: والله نمیدونم. منم مثه تو.

ژوبین نژاد: می‌خواهد ازاو حرف بکشد ، آخه یعنی چه؟

دالکی : هر چی فکرش می‌کنم فکرم به جائی نمیرسه.

ژوبین نژاد: باور نمیکند ، یعنی واقعا هیچ نبوده؟ بی چیز که نمیشه. خوب فکر کنین ببینین چه بوده.

دالکی: تو بمیری خبر ندارم، یعنی من، خودت که میدونی اینقد ملاحظه کارم که یقین دارم از طرف من کوچکترین اشتباهی سر نزده.

ژوبین نژاد: مطمئن ، حالا عجله نکنین. کم کم فکرش کنین شاید یادتون بیاد. لابد یه چیزی هس جدی. چشمش را منتظر جواب به صورت دالکی می‌دوزد، سخت باو مشکوک می‌شود

دالکی : چیز غریبیه! به مرگ داریوش مطلقا چیزی نیست. ببینم مهتی واقعا تو چیزی نشنیدی؟

ژوبین نژاد: با تعجب و مثل اینکه خیلی کوشش دارد پای خودش را کناربکشد ، آخه من چرا باید چیزی بدونم؟ خودتون فکر بکنین شاید جائی حرفی زدین یا کاغذی به کسی نوشتین.

دالکی: آه می‌کشد من سالهاست چیزی ننوشتم. کاغذهای خصوصی من از سلام و تعارف معمولی تجاوز نمیکنه. کاغذای اداری هم که دیگه چی بگم، با هزار احتیاط ردشون می‌کردم.

ژوبین نژاد: کاملا بدبین ، تو خونه چیزی ازدهنتون در نرفته؟

دالکی : کمی‌تند آخه چیزی نبوده.

ژوبین نژاد: کاملا جدی و اداری ، ببین ممد من مقصودی ندارم. اما من این عمری که ازم گذشته میدونم که غیرممکنه در این خصوص اشتباهی بشه. لازم بگفتن نیس که من چقده به شما ارادت دارم. اما این موضوع ثابت شده که تا به حال هر کس رو دستورتوقیف فرموده اند خیانتشان مسلم و محرز بوده. مسئله شما هم به این سادگی که خودتون خیال می‌کنین نیس. حتما علتی داره. حالا خودتونهم نمی‌دونین بنده چه عرض کنم. شاید فکر کنین کم کم یادتون بیاد.

دالکی: حالا که شما باور نمی‌کنین حرف زدن چه فایده داره؟

ژوبین نژاد: متفکر اتفاقا من پاسبان رو در خونه دیدم احترام گذاشت. نگو قضیه ازاین قراره. من هیچ در این فکر نبودم.

دالکی: بله هنوز هم آنجاست. ببینم نمیشه از طریق ستاد اقدامی‌کرد؛ گمون نمیکنی مؤثر باشه؟

ژوبین نژاد: کمی‌تو فکر میرود ، بد که نیست. اتفاقا رئیس ستاد هم به شما خیلی دوست هستند. میخواهید یک تلفن بفرمائید.

دالکی: تو حرف او میدود نه. تلفن که صلاح نیست. بدیش اینه که از خونه هم نمیتونم بیرون برم. مثل اینکه این فکر همان دم بنظرش آمده چطوراست شما زحمتی بکشین واز طرف من ایشونو ببینین و…

ژوبین نژاد: سخت یکه میخورد. فورا ، استغفرالله. یه همچو کاری اصلا فایده نداره که هیچ، ممکنه برای من هم اسباب زحمت بشه. بالاخره پروانه هم دختر شماس و بچه های منم بچه های خود شمان. از جایش پا میشود اصلا خوب نیس من دس اندرکار باشم. هر چه پای من از این قضیه دورتر باشه بهتره، اصلا خیلی بهتره من اینجا نباشم. یعنی هم برای شما بهتره هم برای من. کلاهش را از روی میز برمیدارد و آماده رفتن است!

دالکی: هول خورده نیم خیز میشود سرتیپ ما را در این موقع تنها نذارین به شما کسی کاری نداره.اصلا من یقین دارم سوءتفاهمی‌بیش نیس.

ژوبین نژاد: شما که ارادت فدوی رو میدونین تاچه اندازه اس. موضوع تنها این نیس ، خودش را به شغال مردگی میزند اصلا امروز حالمم خوب نیس. این روماتیسم لاکردار دس بردار نیس. وختی شما تلفن کردین می‌خواسم بگم امروز کسلم اما چون احضار فرمودین مخصوصا خدمت رسیدم. واقعا خودمم یه چیزی حس کردم. تو تلفن صداتون طبیعی نبود. ولی انشاالله همانطور که میفرمائین چیزی نیس. یقین دارم شما آدم احتیاط کاری هسین.

دالکی : متأثر اگه ممکنه خواهش می‌کنم پروانه رو زودتر بفرسین بیادش تا پیش از رفتنم دیده باشمش.

ژوبین نژاد: دخترتون پا بماهه هول میکنه. نظرم اینه که اصلا حالا چیزی ندونه بهتره. بعد کم کم گوششو پر میکنیم. شما هم نگران نباشین انشاءالله چیزی نیس.

دالکی: با شخصیت خرد شده ، می‌ترسم ملاقات هم برام ممنوع باشه و دیگر هیچ نتونم بچه هام رو ببینم.

ژوبین نژاد: این فکرها رو به خودتون راه ندین هر چه بیشتر فکر و خیال کنین بیشتر اذیت میشین. به خدا توکل کنین. کاری از دس بنده اش ساخته نیس. کارها را همیشه به خود اوواگذار کنین. هر چه خیره پیش میاد. عزم رفتن میکند بهر صورت ما را بی خبر نذارین. برم نذارم پروانه و بچه ها بیان مزاحمتون بشن. قربون تو ، دست دالکی را که به پهلوی افتاده بزور میگیرد تو دست خودش و آنرا تکان تکان میدهد و تند بسوی در دست راست میرود.

دالکی: پشت سر او داد میزند مهتی خان بچه ها را به شما و شما را به خدا می‌سپارم. در حقشون پدری بکنین.

ژوبین نژاد: برمیگردد رویش را می‌کند بسوی دالکی. همچنانکه پس پس می‌رود خاطرتون جمع باشه. کوتاهی نمیشه. اما خواهش میکنم یک وخت توتحقیقات اسمی‌از ما نبرین. مقصودم همین ملاقاته. دم در که میرسد مهتاب با ظرفی پر از پرتقال میاید تو و از رفتن سرتیپ تعجب میکند.

مهتاب: مهتی خان پس کجا رفتین؟

ژوبین نژاد: با بهانه ، به ممد خان گفتم. حالم خوب نیس. چلوکباب رو هم روز دیگه انشاءالله سر فرصت میائیم می‌خوریم. عجالتا شما دل و دماغ ندارین. ببین مهتاب جون هر چی شد اگر صلاح دونستی بمن خبر بده؛ اگه خبر خوبی بود تلفن بزن. اما مواظب باش چیزی تو تلفن نگی که اسباب زحمت بشه. خلاصه ما را بی خبر نذار. با شتاب بیرون میرود

مهتاب: وارفته ، پس چرا رفتش!

دالکی : نمیدونم. مثه سگ ترسید. بیشرفا ، تند و خشمناک ، نمک نشناسا! تاج و ستاره هاشو از دولتی سر من داره. حالا مثه روباه فرار میکنه.

مهتاب: اینم رفیق و دوماد دوازده ساله ات. میرود ظرف میوه را با دلخوری روی میز میگذارد ، همش تو فکر خودشونن.

دالکی: خشمگین و بیچاره پا میشود ، بله دیگه مردم اینجوریند. صد دفه بت نگفتم به تخم چشماتم اطمینون نکن؟ فکرشم نمیکردیم که این مرد اینجوری از آب دربیاد.

مهتاب: حالا حرص و جوش نخور جونی. خدا خودش درس میکنه. تو همیشه قلبت خوب بوده. بهیشکی بدی نکردی. اونم حق داره، میترسه تو هچل بیفته.

دالکی: فوق العاده متأثر و زهوار دررفته ، آخه مهتاب جون آدم درددلشو بکی بگه؟ هر کی رو که میبینی حسادت آدمو میخوره. من به قدرت هوش و فکر خودم از اندیکاتورنویسی به وزارت رسیدم. بهمه کس نمیگم، اما اقلا به قوم و خویشای خودم تا اونجا که دسم رسیده خدمت کردم. حق دیگرونو گرفتم دادم به اینا. اینم بقول تو دوماد و رفیق دوازده ساله آدم. تو از همه کس بهتر میدونی که من به این آدم چقده خوبی کردم. دیدی چجوری گذوشت رفت؟ ببین، مبادا به این آدم اعتماد کنی ها، البته نمیگم باهاش سر جنگ داشته باش. اما گولشو نخور. تو هنوز نمیشناسیش. این از اونایه که برای یه دونه دسمال قیصریه رو آتش میزنه. مخصوصا نذار بو ببره که ما هنوز جواهرامونو داریم. اگه سر حرف شد بگو فلانی خیلی وخته فروختتشون. مبادا یه کلمه حرف از دهنت بیرون بیاد.

در این هنگام پوران زن فرهاد میرزا پینکی و خود فرهاد میرزا و اسدالله خانم سوسو، سرهنگ شهربانی برادر مهتاب به ترتیب وارد میشوند. پوران تازه عروس نوزده ساله ایست با هیکل مردانه یغور و چشمان سیاه درشت بی پروا. مثل اینکه تمام عمرش تو مدرسه ورزش کرده و قهرمان کشتی بوده. پوستش گندمی‌است. خیلی بجاترست که او شوهر فرها باشد تا فرهاد شوهر او. فرهاد مردی است چهل ساله بسیار ظریف و نازک نارنجی که لباس عالی خوش دوختی به تن دارد. هیکلش لاغر و مکیده است. چشمان سیاه درشت و ابروان پاچه بزی شاهزاده ایش فورا تو ذوق آدم میزند. یک عینک دور طلای نازک بر چشم دارد. او از تیپ آن اقلیت راضی از زندگی و ترسوئی است که حتی نفس که میخواهد بکشد اول فکرش را میکند. همیشه از زیر عینک با بدگمانی به دورور خود نگاه میکند.

سرهنگ سوسو آدم لاغر و باریک اندام تریاکی وضعی است که استخوانهای صورتش بیرون زده و گردن باریکش توی یقه بادگیری فرنجش لق لق می‌خورد. قیافه احمقانه سبزی پاک کنی دارد. مثل اینکه برای تصدیق کردن حرف دیگران آفریده شده. خیلی توخالی و چاپلوس است. واقعا لباس سرهنگی به تنش گریه می‌کند. وارد سن که میشود به حالت احترام دم در می‌ایستد.

پوران بمحض اینکه وارد سن میشود بدو می‌رود وخودش را تو بغل پدرش میاندازد و میزند بگریه. شوهرش ساکت بغل اولین صندلی دست راست می‌ایستد.

پوران: با گریه بلند دیدی چه خاکی به سرم شد. دیگه چه جور سرمونو پیش مردم بلند کنیم. آخه مگه شما چه کردین؟

دالکی: بابا جون آرام! پیشانیش را میبوسد چیزی نیس با دست آهسته پشتش را نوازش میکند جون من گریه نکن او را آهسته مینشاند روی صندلی روبروی خودش و ضمن متعجب است که اینها از کجا خبر شده اند. به فرهاد میرزا شما از کجا خبر شدید؟

فرهاد: شمرده و متأثر اشاره می‌کند به سرهنگ سوسو ، ما خبرنداشتیم همین حالا سرهنگ به ما خبر داد.

دالکی: به سرهنگ ، شما از کجا خبر شدین.

سرهنگ سوسو: دست پاچه میشود قربان تیمسار به بنده فرمودند. بعد هم که آمدم دیدم خود حمزه پاسپان اداره سیاسی دم دره. واقعا که چه پیش آمدهائی میشه.

دالکی: مثل وبازده ها خودتون دیدین؟ واقعا مال اداره سیاسیه؟ چشمانش را به آسمان میدوزد خدایا تو خودت رحم کن. پوران میزند به گریه هیستریک. مهتاب بلند بلند گریه میکند. سرهنگ سوسو همانطور خبردار ایستاده وبه زمین نگاه میکند.

فرهاد: میرود پیش پوران وسرش را روی او خم میکند پوری جون تو با این گریه ات دل همه را میسوزونی. هر چه توبیشتر بی تابی کنی باباجونت بیشتر ناراحت میشه. پوران گریه اش را میخورد و هق هق میکند.

دالکی: با گلوی خشکیده من حرفی ندارم. حتما سوءتفاهمی‌است. والا بمرگ همتون من کاری نکرده ام.

سرهنگ سوسو: با زبان باد کرده. اداری و چاپی این را بنده خدمتتان عرض کنم که پاسبان به تنهائی هیچکاری ازش ساخته نیس. خود حضرتعالی که بهتر مسبوقید در اینگونه موارد و مخصوصا در مورد شخصیت های برجسته مانند جنابعالی، تنها یک افسر ارشد می‌فرستند تا با احترام به وظیفه اش عمل کند. چون که شخصیت های برجسته مانند حضرت اشرف درواقع هیچوقت درمقام دفاع و کشمکش برنمی‌آیند. آنها که دزد و جیب بر نیستند که بخواهند عکس العملی از خود نشان بدهند.

دالکی: گوئی ناگهان چیزی دستگیرش میشود. صورتش از هم بازمی‌شود و یک خنده قبا سوختگی درش نقش میبندد. اسدالله خان من تسلیم تو هستم. حالا میفهمم. آفرین! من باید تا چه اندازه شکرگزار باشم که برای اینکار که آبروی خود و خانواده ام در خطر است شخصی مانند شما را که برادر زن و دوست چندین ساله من هستید مأمور فرموده اند. به تمام حاضرین وحشت و بیزاری فوق العاده ای دست میدهد. همه به سرهنگ نگاه میکنند. و سرهنگ هم مات به آنها و دوروور نگاه میکند. گوئی سرهنگ دیگری هم در اتاق هست که او از وجودش خبر ندارد. لطف و بزرگواری دیگه از این بالاتر نمیشه. چاپلوس و با شخصیت نابود شده ، بجای اینکه الان خانه من پر از افسر و پاسبان غریبه باشه فقط برادر زن مرا برای جلبم فرستاده اند. واقعا خواجه آنست که باشد غم خدمتگارش. خدا را شکر.

سرهنگ سوسو: با تته پته قربان اختیار دارید. چوبکاری می‌فرمائید. بنده غلام سرکار هستم…

دالکی: آفرین. ازلطف شما ممنونم. نجابت شما نباید غیر از این هم اقتضا کند. بهترین راه تسلی من همان بود که شما را مأمور این کار کنند. معلوم میشه گناه من به آن اندازه ها که خودم فکر میکردم نیس. با خنده ای که ترس و دروغ و پستی ازش میریزد بفرمائید قربون. از شما کی بهتر؟ الان لباس میپوشم. حاضرم. با شتاب می‌دود بطرف اتاق خواب خودش مهتاب جون زود بیا یه پیرهن پاک بمن بده. مهتاب هم دنبال او میرود.

خسرو از دست راست می‌اید تو. او جوانی است 22 ساله لاغر و باریک و زردنبو؛ با چشمان سیاه گود. چهره اش مالیخولیائی و گرفته است. مثل اینکه از همه چیز بیزاراست. با ولنگاری لباس پوشیده. توی دستش چند جلد کتاب است که جلد روزنامه ای رویشان گرفته شده. تو که میآید بخودش مشغول است وبی آنکه اهمیت بدهد که تو اتاق کیست یک راست میرود بطرف رادیو و پیچ آنرا باز میکند. در این مدت همه باو نگاه می‌کنند چهره فرهاد بیزاری و تنفر نشان میدهد. مال پوران دلسوز و بامحبت است. سرهنگ مات است. مثل اینکه اصلا آمدن خسرو را ملتفت نشده. خسرو کمی‌با رادیو ور می‌رود و سپس بی آنکه جائی را بگیرد آنرا خاموش می‌کند و در همین موقع است که چشمان گریه آلود پوران را میبیند. او نگاه صاف و بی تأثری بصورت خواهرش می‌اندازد.

خسرو: پوری جون دیگه چته؟ بازم دعوای آب و زمین دارین؟ به سادگی می‌خندد اگه میخواین راحت شین باید حرف منوقبول کنین. تو و شوورت بیائین پیشقدم بشین وزمیناتونو میان رعیتاتون قسمت کنین. شما اینهمه زمین برای چی میخواین؟ گند و کثافت و ناخوشی از سر رعیتاتون بالا میره، بیاین هر تیکشو بدین بیه خونه وار توش چیزبکارن. و هر چه توش میکارن مال خودشون باشه. نونوار بشن و زندگی کنن و بچه هاشون درس بخونن. اونوقت اگه اشک بچشمتون اومد هر چی میخوای بمن بگو. اصلا کار قشنگیه. ترا خدا خوب به سر و ریخت و زندگی این رعیتاتون نگاه کنین وضعشون از حیوون بدتره. شماها چطور راضی میشین خودتون تو پر قو غلت بزنین اونوخت یه مشت آدم که تمام زحمتا رو دوش اوناس تو گند وکثافت و مرض وول بزنن؟ فرهاد میرزا مشکوک و ناراحت به دور و ور خودش نگاه میکند. سیگاری بیرون میکشد و با خشم آنرا آتش میزند و پی در پی پک میزند. خیلی ناراحت تو خودش وول میزند.

پوران : با بی حوصلگی ، مرده شور هر چه زمینه ببرن. اومدن میخوان باباجونو بگیرنش.

خسرو: با تعجب یعنی چه؟ کی میخواد باباجون رو بگیره؟ مگه چکارکرده؟ با تندی یدقه گریه نکن بگو ببینم چه شده؟ میرود بطرف پوران و جلو او میایستد.

پوران: با دستمال اشکش را پاک می‌کند و جلو گریه اش را میگیرد. با هق و هق از دیشب تا حالا یه آژان در خونه باباجون رو ول نمیکنه؛ مبادا باباجون در بره. حالا هم عمو جون از شهربانی اومده میخواد بابا جونو ببردش. خشمناک از سر جایش پا میشود و همانطور به حالت هق و هق به سرهنگ سوسو. عمو جون شما چرا اینقدر مرموزین؟ چرا مارو اذیت میکنین؟ آخه یه حرفی بزنین.

سرهنگ سوسو: دستپاچه پوری جون تو جای دختر منو داری، من چه تقصیری دارم. بابای تو ولینعمت منه. اصلا این حرفایی که شما میزنین نیس. شما اجازه نمیدین…

پوران: تو حرفش میدود ،چرا حرفتون پس میگیرین. شما نگفتین برای جلب باباجون یه افسر ارشد میاد!

خسرو: آتشی باباجون کوشش؟

پوران: داره لباس میپوشه با عموجون بره شهربانی.

خسرو: دیوانه وار مرده شور این زندگی رو ببرن؛ مرگ صد شرف باین زندگی داره. تمامش با ترس. تمامش با وحشت و غم. تمامش کثافت. به سرهنگ ،این خجالت آور نیس؟ شما چرا باید یک همچو مأموریتی رو قبول کنید شما که گوشت و استخونتون از باباجونه.

سرهنگ سوسو: عصبانی ،من این توهین رو دیگه نمیتونم تحمل کنم. هیشکی باور نمیکنه. اینجا دیگه جای موندن من نیس. نامردم اگه پام تو این خونه بذارم تا معلومشون بشه که کی برای توقیف میاد. فورا از سن بیرون میرود

خسرو: عصبانی و گزنده ]به مینش میارزه؟ کی تو این خراب شده تأمین داره؟ آدم یک کلمه نمیتونه حرف بزنه و همتون مثل آدمهای مقوائی هسین. همتون عروسکهای پهلوون کچلید اه! ای بابای من یک عمر ازسایه خودش می‌ترسید. از زنش آب خوردن میخواس نیم ساعت فکر میکرد چطوری بش بگه. این هم آخرش. وختی یک نفر صاحب مال و جون و زندگی همه است دیگه از این بهتر نمیشه. تا چشمتون کور شه.

فرهاد: مثل اینکه با خودش حرف می‌زند پسره دیوانه است. صاحب نداره والا باید زنجیرش کنند. قیم میخواد… چه مزخرف هائی از دهنش بیرون میاد.

خسرو: با ریشخند آمیخته با توهین میدود تو حرفش،  آقا خودتونو مسخره کردین. همتون مثه سگ از همدیگه میترسین. زن از شوهرش میترسه. بچه از باباش میترسه. خواهر از برادرش میترسه. همش ترس ترس ترس. این زندگیه؟ این مرگه. این گنده. فکرش بکن، تو دانشکده تمام بچه ها خیال میکنن من جاسوسم. یه نفر دهنش جلوم واز نمیکنه. چیه؟ بابام وزیره. معلم سر کلاس میترسه عقیده اش رو بشاگرد بگه. کاهش همتون بت پرست بودین و صب تا شوم جلوبت دس بسینه وامیسادین. چونکه بت لااقل آزارش به کسی نمیرسه و با چکمه رو سینه مردم نمیکوبه.

فرهاد: ترسیده و با صدای لرزان میرود بطرف پوران ، پوران جون من میرم. هیچ صلاح نیس من اینجا باشم. نگفتم این برادر تو مخش عیب داره؟ تو اگه خیال میکنی میخوای پهلوی باباجونت باشی اشکالی نداره. تو بمون من میرم، بعد ماشین میفرستم دنبالت بیا خونه. اما حق نداری از این حرفا بزنی. اگه یک کلمه جواب این پسره بدی دیگه نه من، نه تو.

پوران: توراضی میشی بابا جونو تو یک همچو حالتی تنهاش بگذاری؟

فرهاد: شمرده تر ، تو راضی میشی فردا منو هم ، حرفش را میخورد. زننده لا الا اله الله! من میگم صلاح نیس بگو چشم، بعد قضایا رو بت میگم. مگه نمیشنوی پسره چه مزخرفهائی میگه؟ فورا با عصبانیت از سن میرود.

پوران: با دلسوزی خسرو جون الهی من پیش مرگت بشم، این حرفا رو نزن. اگه بابام بفهمه دق میکنه. تو مگه با خودت دشمنی؟ بخدا فرهاد راس میگه که مخت عیب داره.

دراین هنگام دالکی و مهتاب به ترتیب از در اطاق خواب میایند تو سن. دالکی لباس پاکیزه ای تن کرده و بر وقار و شخصیتش زیاد افزوده شده. رنگش پریده و صورتش تکیده شده. مهتاب دستمال دستش است فین فین میکند. چشمانش از گریه سرخ است.

دالکی: با تعجب پس فرهاد و سرهنگ کوششون؟ متوجه خسرو می‌شود باباجون تو هم آمدی؟

خسرو: رفتنشون. انگار نه انگار که اینها هم با ما قوم و خویش اند. اگه برای روز مبادا بدرد آدم نرسن پس فایده شون چیه؟

در این هنگام “ننه” خدمتکار خانه می‌اید تو. او پیرزنی است شسته رفته و پاک و پاکیزه با چادر و چارقد و شلوار دبیت سیاه که تا پشت پایش را گرفته.

ننه: هراسان خانم قربونتون برم. آژانه میخواد بیاد تو. میگه میخوام خدمت آقا برسم. ترس بر همه مستولی میشود

مهتاب: تو چی گفتی؟

ننه: گفتم برم خدمتشون عرض کنم.

مهتاب: فوق العاده هول خورده ، خدایا چکنم؟

دالکی: با دهن خشک تف خودش را قورت میدهد دیگه آژان قرار نبود بیا اینجا. پس اسدالله خان کجا رفت؟

پوران: رفتش گفت به من مربوط نیس.

خسرو: گفت من میرم تا اونوخت معلومشون باشه که کی برای توقیف میاد. لابد رفته به آژانه دستور جلب رو داده. آدم افیونی دیگه از این بهتر نمیشه.

مهتاب: با هق و هق به دالکی نگفتم اسدالله خان اینجور مأموریتارو قبول نمیکنه؟ من داداش خودمو بهتر می‌شناسم. خسرو خانم خوبه حرف دهنشو بفهمه.

دالکی: داد میزند حالا وقت این حرفها نیس بعد صدایش را پائین می‌آورد عجب پس با منم مثل دزد و آدم کشا رفتار میکنن و آژان معمولی برای جلبم میفرستن؟ پوران سخت به به گریه می‌افتد. مهتاب بلند بلند گریه می‌کند دالکی هم چیزی نمانده به گریه بزند. خسرو مات بآنها نگاه می‌کند چاره نیست. باید رفت ، درمانده ، چطوره من خودم برم نذارم آژانه بیادش تو؟

خسرو: نه بابا جون بذارید بیاد تو ببینیم حرف حسابش چیه.

دالکی: عیبی نداره بیاد تو اطاق؟

خسرو: نه، چه عیبی داره گور پدرشونم کرده. شما چرا باید خودتونو سبک کنین! مرگ یه دفه شیون یه دفه. اگر کار بدی نکردین چرا باید بترسین؟

دالکی: تسلیم. قابل ترحم ، خیلی خوب بابا جون هر چی تو بگی. ننه بگوش بیاد تو. خدایا بتو پناه می‌برم. ننه بیرون می‌رود خسرو جون تو دیگه مرد خونه ای میخوام با مهتاب خیلی خوشرفتاری کنی مهتاب جای مادر تورو داره. سربسر هم نذارین. مهتاب جون بیا نزدیک میخوام این آخرسری یک چیزی بهتون بگم که شاید روزی بدردتون بخوره مهتاب نزدیک میرود اینهم از ناچاریه. کارد به استخوان رسیده. شماها زن و بچه های منید اگه یه وخت یک کدوم از شماها رو برای استنطاق بردن مبادا، مبادا چیزی به خلاف هم بگین و بچگی کنین و برای هم بزنین و بخواهین خرده حساباتونو با هم صاف کنین. شما هیچ نمیدونین. هر چه ازتون پرسیدن بگید نمی‌دونیم. عصبانی مگه حقیقتش غیر از اینه؟ والله چیزی نبوده. آرام مهتاب جون مبادا تو حرفی بزنی که برای خسرو بد بشه. تو هم خسرو کمی‌مواظب حرکاتت باش. از تو هم چیزهائی شنیدم که حالا وختش نیس صحبتشو بکنم. اما این رو بدون که من عمر خودمو کردم. شاید هم از زندون بیرون بیام. اما اونا به جوون رحم نمیکنن. دشمن جوونن. اگه تو چنگشون بیفتی دیگه حسابت پاکه. جلو زبونتو بگیر. حرف نزن. کمی‌تند نمیتونی حرف نزنی؟

خسرو: با سرسختی نه! نمیتونم حرف نزنم. تا این زبون تو دهن من میگرده باید حرف بزنم. هر چه میخواد بشه. آدم اگه با این زبون نتونه حرف بزنه پس فایدش چیه؟ باید برید انداختش پیش سگ. در این هنگام در بازمیشود و پاسبانی می‌آید تو، او آدم دراز خیلی لاغری است که لباس آبی پاسبانی زمان پوشیده و کلاه دو لبه پاسبانان به سر دارد. عینک سیاه درشتی رو چشمش است و مثل کورها به آدم نگاه می‌کند. یک تپانچه به کمرش بسته. ستا خط پاسبان یکمی‌روی بازویش دوخته. همینکه وارد اتاق میشود دم در پاهایش را بی حال و زهوار در رفته بهم می‌کوبد و سلام نظامی‌می‌دهد سپس فوری کلاهش را ازسرش می‌قاپد و می‌گیرد زیر بغلش. کور مانند بطرفی که دالکی است و سپس به مهتاب و پوران و آخرسر به خسرو نگاه می‌کند. بعد مانند آدمهای تقصیرکار سرش را می‌اندازد پائین و ساکت می‌ایستد.

دالکی: ملایم و خیلی چاخان خب من حاضرم. چه فرمایشی داشتید؟ درعین حال وضع وزیرمآبانه خودش را دارد و گوئی با ارباب رجوع سرسختی روبرو شده و می‌خواهد خردش کند و زورش نمی‌رسد.

پاسبان: همچنانکه سرش زیر است قربان چه عرض کنم؛ شرمندگی غلام خانه زاد بالاتر از اینهاست که جسارت گفتنشو داشته باشم.

دالکی: با خنده قبا سوختگی ، نه، بگوئید. زود بگوئید. هیچ مانعی نداره. من میدونم که شخص شما تقصیری ندارین. بالاخره هر کس وظیفه ای داره.

پاسبان : شاد میشود و صورتش کمی‌از هم باز میشود قربان همان لب و دهنتان. خدا بسر شاهده بنده کوچکترین تقصیری ندارم. پیش آمدی است شده آهی میکشد و با پوزش ایکاش بنده فدای شما شده بودم و یک همچو جسارتی ازمن سر نمیزد. سرش را میاندازد زیر.

دالکی: با معجونی از ترس و دلداری و خشم ، کسی از شما دلخوری نداره بالاخره وظیفه مقدس است و آدم با وجدان باید به وظیفه اش عمل کنه. خود بنده بخوبی به اهمیت وظیفه آشنا هستم. وظیفه باید انجام شود. وظیفه مقدس است. مخصوصا در مملکت ما. حالا بگو چه باید بکنم.

پاسبان: متأثر قربان بعضی اوقات برای انسون پیش آمدهائی میکنه که هیچ انتظارشو نداره. ملاحظه بفرمائید خود بنده اگه پای زور واجبار تو کارنبود اصلا مزاحم نمیشدم که الهی قلم پام بشکنه آه میکشد

دالکی: با دستش به نزدیک ترین صندلی اشاره میکند بفرمائید، بفرمائید بنشینید. کمی‌خستگی در کنید.

پاسبان: از جایش تکان نمیخورد اختیار دارید قربان، بنده اینقدرها هم بی ادب نیستم که پیش ولینعمت خودم جسارت کنم و بنشینم.

دالکی: اصرار میکند نخیر، بنشینید کمی‌میوه میل کنید. بالاخره از راه رسیده اید. شتابی که نیست. منهم حاضرم. جائی نمی‌روم. هستم. می‌رود دست پاسبان را می‌گیرد و او را که خیلی با احتیاط و ترس ـ مثل اینکه جلوش چاله است ـ قدم برمیدارد کشان کشان می‌آورد روی صندلی می‌نشاند. اندک زمانی هر دو خاموشند دالکی به صورت او نگاه میکند، چهره ترس خورده پستی دارد. مثل اینکه منتظر است حکم اعدامش را از زبان پاسبان بشنود. پاسبان به زمین نگاه می‌کند. از هیچکس صدا درنمی‌آید. همه منتظراند. حالت ایستادن خسرو مثل این است که می‌خواهد برو بزند تو گوش پاسبان.

پاسبان: در حالت بگم بگم قربان، نمکتان از هر دو چشم کورم کنه اگر خلاف عرض کنم. دیشب سرشب که اومدم هی چند بار دسم رفت که در برنم هی دسم عقب کشیدم. گفتم قلم شی ای دس! تو را چه گفتن که در خونیه وزیر مملکت در بزنی. صب هم که آمدم همینطور. دل و زهله در زدن نداشتم. اما حالا دیگه ناچارم که عرض کنم.

دالکی: خیلی بیم خورده بله اینطور است. شما آدم وظیفه شناسی هستید ما و خانم از شما خیلی ممنونیم. انشاءالله تلافیش را میکنم. من حاضرم.

پاسبان: قربان، کنیز شما، عیال بنده دهساله خونیه سرکار سرهنگ بلند پرواز خدمتکاره. کلفتی میکنه، رخت میشوره، پخت و پز میکنه، هر جور کاری که بهش بگن میکنه. یه غلام زاده نه ساله ای دارم که او هم تو دستشه و براش پادوی میکنه. دیروز غلام زاده داشته تو حیاط خونیه جناب سرهنگ بازی می‌کرده میبینه یه توپ پلاستیکی رو زمین افتاده. این توپو ور میداره باش بازی میکنه، و اونوخت غروبم با خودش میاردش خونه. دم دولت ارگ حضرت اشرف که میرسه همینطور که با توپ بازی میکرده یهو توپ میافته تو باغ. حالا اگه عرض کنم از دیروز تا حالا خانم جناب سرهنگ چه پیسی بسر این سیده عیال فدوی آورده خدا میدونه. برای یه توپ ناقابل هر چی اسناد بد بوده به سیده داده و دو تا پاشو کرده توی یه کفش که الالله همین حالا توپو میخوام میگه توپ مال مردم بوده. چاکر سرشب اومدم اینجا به اکبرخان گفتم توپ. پیدا کنه بده و او قول داد توپو پیدا کنه. اما خود اکبرخان بعد غیبش زد. نفهمیدم کجا رفت. بعدش که ننه گفتش اکبرخان مرخصی رفته، بنده گفتم خودم شرفیاب حضور بشم و عرضم رو بکنم. خدا شاهده خانم سرهنگ دیگه آبروئی برای بنده و سیده نذوشته و من تموم شب تو رختخوابم فکری بودم در بزنم نزنم، چکار کنم؟ بنده خیال کردم خود اکبرخان توپو…

دالکی: با فریاد تو دل خالی کن بسه مرتیکه پدر سوخته! حالت غشی به او دست می‌دهد. خودش را می‌اندازد رو صندلی و مثل آدم عادی برق زده صاف و مات جلو خودش را نگاه میکند. مهتاب دست می‌گذارد رو قلبش و به صندلی تکیه میکند، پوران دیوانه وار می‌دود بطرف پدرش و خود را تو بغل او می‌اندازد. پاسبان وحشت زده از جایش می‌پرد و پس میرود.

خسرو: میرود بسوی پاسبان. با محبت و برادری بیا بریم جانم من توپت رو پیدا کنم بت بدم. سپس به پدرش نگاه میکند ، از سر تا ته، همتون یک مشت اسیر و بدبخت مثل کرم تو هم وول میزنین و از هم دیگه میترسین. تو سرتونم که بزنن صداتون درنمیاد. این شد زندگی؟ مرگ به این زندگی شرف داره.

 

صادق چوبک